VOC en Governance 5 Machtiger dan de overheid
Datum: 14-12-2020
VOC en Governance 5 Machtiger dan de overheid
De VOC had een octrooi van het landsbestuur van de Zeven Provinciën. Als zij overheidshandelingen uitvoerde deed ze dat formeel als verlengde arm en met volmacht van de overheid. Maar die overheid wist niet wat de VOC uitvoerde en heeft zeker nooit de gebiedsuitbreiding , de onderdrukking en uitbuiting en de oorlogsvoering van de VOC gesanctioneerd, al plukte zij en vooral haar ambtsdragers er wel de vruchten van. De overheid hield nauwelijks toezicht en intervenieerde niet bij misstanden. Toen in 1717 om overheidsingrijpen werd gevraagd door een deel van de participanten, greep de overheid niet in. In moderne termen zouden ze het ‘aan de markt overlaten’. Pas toen het slecht ging met de VOC werd in 1783 een soort ‘regeringscommissaris’ ingesteld in de vorm van vijf door de overheid benoemde extra bewindhebbers in de Amsterdamse Kamer. Maar toen was er al een soort ‘bankrun’ geweest, waarbij mensen hun geld bij de VOC weghaalden. Er werd door de bewindhebbers met voorkennis gehandeld. De VOC had geld nodig en kon dit niet meer uit de makt halen. Dus probeerden ze op alle mogelijke manieren geld te verkrijgen van de overheid, zonder de overheid invloed te geven.
Dit gedrag is kennelijk van alle tijden. De lusten van het ondernemen zijn voor bestuurders en aandeelhouders. De lasten zijn voor de overheid (en de werknemers). Het VOC bestuur gedroeg zich in 1783 niet anders dan bankiers bij de financiële crisis in 2008. De overheid moest de banken met veel geld redden, maar het was niet de bedoeling dat de overheid dan invloed kreeg op het beleid en zeker niet op de salarissen van bestuurders en de dividenduitkeringen. In 2008 werden een aantal banken genationaliseerd, in 1783 dorst de overheid dat niet aan en volstond met het aanstellen van regeringscommissarissen. Die, zoals we ook weten uit de RSV affaire en nu bij ABNAMRO, niets in de melk te brokkelen hebben/hadden. Bij de NOW regeling krijgen bedrijven forse steun van de overheid, maar Koolmees vond het te lastig om eisen te stellen aan de bedrijfsvoering van die bedrijven. Zo blijft inkoop van eigen aandelen en uitkeren dividend mogelijk, terwijl de bedrijven wel overheidssteun krijgen. Dat hadden ze bij de VOC ook wel gewild.
Er zijn nog meer parallellen van de VOC aan het einde van haar bestaan en de huidige tijd. Als het heel slecht gaat met de onderneming wordt steun in het buitenland gezocht. De VOC had twee eeuwen met de Britse East India Company geconcurreerd en zelfs (al dan niet samen met de overheid in de Engelse oorlogen) gevochten. Nu moest de EIC de VOC redden. Zoals het Nederlandse deel van Tata Steel na ‘gered’ te zijn door Hoesch, British Steel en Tata nu gered moet worden door het Zweedse SSAB. Bij de VOC lukte dat niet, we zullen zien hoe het met Hoogovens IJmuiden afloopt.
Er is ook een parallel tussen de VOC en KLM. Evenals KLM werd de VOC tot ver in de 18de eeuw als onontbeerlijk voor Nederland gezien. Ook al is/was hun bijdrage aan het BNP inmiddels klein en woog het niet op tegen de kosten van steun, onze ‘nationale trots’ moet overeind blijven. Daar wil de overheid wel miljoenen guldens (VOC) of miljarden euro’s (KLM) in stoppen. Tegen het einde van de VOC kantelde dat sentiment en ontstond er bij de patriotten gaandeweg steeds meer twijfels over het maatschappelijk nut van de VOC en de noodzaak deze vanuit landbelang te redden.
Het einde van de VOC kwam in 1798 toen de Bataafse Republiek een nieuwe Staatsregeling aannam, waardoor de VOC niet failliet ging, maar waar de overheid alle schulden en bezittingen van de VOC zou overnemen. In alles lijkt dat op de redding van ABNAMRO in 2009.
Er is een verschil. Met de overname van de VOC werd de Nederlandse regering ook verantwoordelijk voor het gebiedsbestuur in het verre oosten. Het private bestuur over o.a. Nederlands -Indië werd publiek en kwam in handen van de Nederlandse overheid. Met Belgisch Congo gebeurde dat pas in 1908, toen het private eigendom van Koning Leopold II door de Belgische staat werd overgenomen. Met de genationaliseerde Nederlandse banken na de financiële crisis gebeurt het omgekeerde. De overheid wil er nog steeds zo snel mogelijk vanaf.