Een overheidsinspectie heeft geen klanten

Datum: 25-08-2014

Een overheidsinspectie heeft geen klanten

Via Publeaks is bekend geworden dat de ILT, de Inspectie Leefomgeving en Transport, overweegt om controles van bedrijven voortaan aan te kondigen. Volgens de ILT dient dat de klantgerichtheid en de efficiency. De ILT wil bedrijven graag vertrouwen en sluit graag convenanten af met ondernemingen, die het goed doen. Volgens de Volkskrant is inspecteur-generaal Jenny Thunissen ‘geobsedeerd’ door convenanten.

Even ter herinnering: Jenny Thunissen was eerder directeur-generaal van de Belastingdienst. Daar maakte ze zich ook al druk over klantgerichtheid en efficiency, met rampzalige gevolgen.
Ook ter herinnering: De ILT is de opvolger van onder andere de Milieu-inspectie, die geheel faalde bij het toezicht op Odfjell in de Botlek, omdat ze af ging op de papieren, die Odfjell indiende en niet zelf ging kijken. Die inspectie kondigde ook haar bezoeken bij Chemie-Pack in Moerdijk te voren aan, zodat ze niet aantrof, wat later de ramp veroorzaakte.

Het lijkt er dus op dat noch de ILT noch haar baas bereid of in staat is om van fouten in het verleden te leren. Ferdinand Mertens zegt in de Volkskrant van vandaag terecht dat je alleen een vooraankondiging kunt doen als je alleen papieren wilt controleren, maar niet als je de site wilt inspecteren. Helemaal mee eens. Mertens zegt niets over de convenanten met bedrijven, die het goed doen. Maar volgens mij is dat ook een verkeerde weg. Ook dat komt van de Belastingdienst, die voortdurend dealt met bedrijven over belastingbetaling, een weinig doorzichtige manier van doen. Gelukkig staat op de site van het ILT wel een overzicht van de convenanten, die gesloten zijn, dat is tenminste transparant. Maar ik vraag me af of een convenant dat zelfs 5 jaar kan gelden nog als goed overheidstoezicht gezien kan worden.
Het is in ieder geval een heel verschil met de IGZ, die voor zover mij bekend niet bereid is convenanten te sluiten. Wel heeft de IGZ ooit gedacht dat ze minder toezicht hoeft te houden op zorgorganisaties met goede kwaliteit en goed intern toezicht, maar die dwaalweg is volgens mij weer verlaten.

De meeste moeite heb ik met de ‘klantgerichtheid’ van een Inspectie. Organisaties, die onder toezicht van de overheid staan, zijn geen klant maar ‘onder toezicht gestelde’ en dat is echt heel wat anders. De Inspectie heeft maar één klant en dat is de verantwoordelijke minister. ‘Klantgerichtheid’ van een inspectie zou dus moeten betekenen: ‘Wij houden zo goed toezicht dat de minister daarop kan vertrouwen en daarover aan de Kamer verantwoording kan afleggen’ en niet ‘wij maken het de onder toezicht gestelde bedrijven zo gemakkelijk mogelijk’. Ook hier herhaalt Thunissen een fout van de belastingdienst; belastingbetalers zijn geen klanten, maar bronnen van geld voor de overheid. De enige klant van de Belastingdienst is de minister van Financiën.

Na de NVWA blijkt nu dat ook de ILT niet goed weet hoe ze toezicht kan houden. NVWA en ILT hebben hetzelfde probleem. Ze zijn ontstaan uit meerdere fusies en houden nu toezicht op een zo breed spectrum, dat toezicht houden feitelijk onmogelijk is. In mijn artikel ‘Is het overheidstoezicht op orde’ in Lucide 2 van dit jaar heb ik er al op gewezen dat de overheid niet in staat is haar toezicht consistent en werkbaar te organiseren. En toen moest de definitieve deconfiture van de NZa nog komen.
Het is toch zorgelijk dat noch de bewindslieden noch de verantwoordelijken van toezichtorganen weten hoe je goed toezicht moet houden om de publieke belangen te borgen. Nog los van de vraag of we wel goed kunnen benoemen wat die publieke belangen zijn.