Kunnen we governance afschaffen?

Datum: 05-05-2014

Kunnen we governance afschaffen?

Die vraag stelde een van mijn collegae vrijdag tijdens mijn presentatie over de ontwikkelingen in governance. Een boeiende vraag, zeker omdat ik eerder in de presentatie de beroemde uitspraak van Winston Churchill had geparafraseerd.

Winston Churchill zei ooit:

‘It has been said that democracy is the worst form of government except all others that have been tried’

Mijn paraphrase is

Hans Hoek:

‘It has been said that governance is the worst form of control over organizations except all others that have been tried’

 

Ik kwam daarop omdat ik voortdurend lees en hoor dat de huidige governance niet deugt en dat deze verbeterd moet worden. Meer regels en meer wantrouwen is dan de ‘oplossing’ voor verbetering van governance. Vergeet het maar. In 1602 werd de VOC opgericht als eerste organisatie met aandelen. Drie jaar later was er grote verontwaardiging bij vooral de Zeeuwse aandeelhouders omdat de ‘raad van bestuur’ (de bewindvoerders) te grote risico’s nam en zichzelf verrijkte en omdat de ‘raad van commissarissen’ (de Heren XVII) niet tijdig ingreep. Ook werd het beloofde dividend niet uitgekeerd. De Zeeuwse aandeelhouders vroegen ingrijpen van de overheid, het bestuur van de Zeven Provinciën, maar omdat die uit hetzelfde old boys network kwamen, gebeurde er niets. Uiteindelijk moest toch de bestuurder het veld ruimen en werd de orde hersteld door een nieuwe structuur met meer invloed van de aandeelhouders. Maar in 1622 deed zich een vergelijkbaar probleem voor. Tot het faillissement van de VOC vanwege wanbeheer en het missen van de markt in 1798 zou de governance nog vele keren ter discussie staan en aangepast worden.

Als governance –in welke vorm dan ook- nooit afdoende helpt om dit soort problemen op te lossen, dan is de vraag van mijn collega ‘kunnen we governance afschaffen?’ gerechtvaardigd.

Zou het zonder al het gedoe, dat we tegenwoordig ‘governance’ noemen beter of slechter gaan met de maatschappij of zou het niets uitmaken?

Ik denk dat we niet zonder governance kunnen en dat de maatschappij er (nog) slechter voor zou staan als we geen spelregels en omgangsvormen voor bestuur en voor toezicht op en verantwoording door dat bestuur hadden.

Overal waar een groep mensen samenleeft, ontstaat een vorm van taakdifferentiatie; de een doet dit voor de groep en de ander dat. Naarmate de groep groter wordt is er iemand nodig om sturing te geven aan de groep. Denk maar aan het bestuur van de vroegere stadsstaten. Dan krijgt iemand macht en moet je dus zorgen dat die macht wordt ingeperkt. Dat kan door toezicht op hem te houden en in te grijpen als hij zijn boekje te buiten gaat. Om dat te weten moet hij verantwoording afleggen. Macht inperken kan ook door zijn zittingsduur te beperken. In de Toscaanse renaissance stadstaten namen ze dat laatste letterlijk. Stadsbestuurders werden van buiten de stad aangetrokken voor een aantal jaren en moesten daarna weer vertrekken. Zo werden ze in hun bestuur niet gehinderd door verbintenissen met de burgerij en bleven dus onafhankelijk. Ze werden daarom vorstelijk beloond (de WNT bestond nog niet) ook omdat daarmee corruptie voorkomen werd. Ze legden verantwoording af aan een gekozen stadbestuur, bestaande uit gegoede burgers. Die konden de machthebber ook wegsturen als hij zich misdroeg.

Er zal dus altijd een vorm van bestuur zijn. En als er bestuur is, dat voor anderen werkt, moet dat bestuur zich verantwoorden en moet er toezicht op gehouden worden. Captain Blight van de Bounty laat zien wat er gebeurt als die verantwoording en dat toezicht ontbreekt en er geen ‘countervailing power’ is.

Het antwoord op de vraag in de kop is dus ontkennend. Nee, we kunnen governance niet afschaffen. Governance is inherent aan een samenleving van mensen.