Over cultuuronderzoek

Datum: 16-02-2012

Over cultuuronderzoek

Cultuur is weer terug van weggeweest op de agenda van bestuurders. Dat is niet verwonderlijk. Na jaren van accent op de hardere kanten van de bedrijfskunde, waarbij het accent lag op structuur, geld en resultaten, wordt duidelijk dat gevestigde patronen in een organisatie een grote invloed hebben op de veranderbaarheid. Uiterlijke organisatieaanpassingen zijn doorgaans tamelijk eenvoudig te realiseren, maar generieke gedragsveranderingen zijn een stuk moeilijker.

Om cultuur te kunnen benaderen moeten we iets weten over de wijze waarop cultuur gevormd wordt. Cultuurprofessor Edgar Schein hanteert een model van drie niveaus:
1. De artefacten. Dit zijn de zichtbare uitingen in de organisatie, structuren, processen maar ook de inrichting van het gebouw.
2. Espouced believes and values. Dit is de organisatie zoals hij beleden wordt en hoe erover gesproken wordt. De strategie, kernwaarden, opvattingen over leiderschap, enzovoort.
3. Underlying assumptions. Onbewuste believes, gedachten en gevoelens die als vanzelfsprekend aangenomen worden.
De onderliggende assumpties zijn gevormd in een proces waarbij de organisatie zich tracht aan te passen aan zijn omgeving en de wijze waarop dit proces zich binnen de organisatie vertaald heeft. Kort gezegd: een proces van externe aanpassing en interne integratie. De ontstane gedragspatronen zeggen iets over hoe de organisatie successen geboekt heeft en wat de overtuigingen daarover zijn. Deze overtuigingen zijn zoals gezegd niet direct toegankelijk. Ze zijn onbewust. Ze spelen echter een grote rol bij veranderingen.
Het kan best zo zijn dat op het niveau van de espouced believes iets verkondigd wordt wat helemaal niet past bij de underlying assumptions.

Het is bij uitstek de rol van de leider om de cultuur te beïnvloeden. Als de leider zich niet bewust is van de diepere cultuurniveaus, dan is hij min of meer uitgeleverd aan de cultuur, want hoe moet je sturen op iets wat je niet kent. Schein stelt zelfs dat leiderschap en cultuurbeïnvloeding twee zijden van dezelfde medaille zijn.
Het onderzoeken van de underlying assuptions, het diepste niveau, is boeiend. Het punt is dat je niet op basis van artefacten of espouced believes directe conclusies kunt trekken over de underlying assumptions. Je kunt dus niet een bewering maken als: 'Ik zie dat dit een informele organisatie is'. Dat betekent dat mensen het werk minder serieus nemen.
Ook een enkelvoudige assumptie zegt nog niet zoveel over de betekenis van het geheel van de assumpties. Het is dus zoeken naar het onderliggende verband tussen de assumpties en de onderlinge functies ertussen waardoor je inzicht kunt krijgen in achtergrond van gedragingen die je dagelijks meemaakt.