Is Toezicht vrouwelijk?

Datum:11-04-2010

Is Toezicht vrouwelijk?

Toezicht is een onzijdig woord. Raad is een mannelijk woord. Dus taalkundig is het toezicht dat de raad van toezicht houdt niet vrouwelijk. Maar inhoudelijk vraagt toezicht veel meer vrouwelijke dan mannelijke eigenschappen. Terwijl besturen (ook een onzijdig woord) meer mannelijke eigenschappen vraagt.

Besturen is gericht op prestaties, het bereiken van resultaten. Het is in zekere zin ook eenzijdig; die resultaten moeten behaald worden en daar is de focus op gericht. Hoe eenvoudiger die resultaten gedefinieerd zijn, hoe meer het besturen lijkt op het primitieve jagen op één prooi. Het teken voor mannelijkheid ♂ stelt niet voor niets een speer met een schild voor.
Besturen van een beursgenoteerde onderneming met activistische aandeelhouders is dan ook niet anders dan met een speer achter een prooidier aanrennen. Zo gedragen sommige ceo’s zich ook. (Er is een verschil: als de jager zijn prooi niet te pakken kreeg, had hij geen eten. De moderne ceo krijgt ook een forse beloning als hij geen resultaat heeft.) Daarom is het overnemen van andere bedrijven ook zo populair. Dat is het primitieve jagen in optima forma. ‘de Prooi’ van Jeroen Smit beschrijft uitgebreid wat er gebeurt als de jager tot prooi wordt.
Het besturen van maatschappelijke ondernemingen is complexer. Daar blijkt steeds dat het fout gaat als we te veel vertrouwen hebben in de mannelijke eigenschappen van de bestuurder (Bart V., Meavita, Philadelphia). Daar is dus een combinatie van mannelijke en vrouwelijke eigenschappen gewenst.

Toezicht houden is wezenlijk iets anders. Daar gaat het om het zien van de samenhang der dingen. Om goed in te schatten waar risico’s liggen. Om de intuïtie of iets wel of niet goed gaat. Om het reageren op zwakke signalen. De toezichthoudster moet kunnen reflecteren en de bestuurder een spiegel voor kunnen houden. De spiegel, die het symbool is van vrouwelijkheid ♀. Zij moet kunnen meedenken zonder het van de bestuurder over te nemen. In diezelfde primitieve samenleving, waarin de mannen jagen en de vrouwen voedsel verzamelen, de kinderen opvoeden en het dorp bij elkaar houden, zijn dat bij uitstek vrouwelijke eigenschappen. En deels zelfs moederlijke eigenschappen. De moeder is goed in staat te onderscheiden wanneer het huilen van haar kind niet erg is en wanneer je moet ingrijpen omdat er een risico is. Opvoeden vraagt dat je het niet van je kind overneemt, maar dat kind leert zijn eigen beslissingen te nemen. Daarvoor moet je kunnen reflecteren en een spiegel voorhouden. Je moet veel dingen tegelijk in de gaten houden en weten waar je wanneer op moet letten.
Waar besturen vooral mannelijke eigenschappen vraagt, vraagt toezicht houden dus veel meer vrouwelijke eigenschappen.

Dat wil niet zeggen dat mannen moeten besturen en vrouwen toezicht moeten houden. Het gaat om vrouwelijke en mannelijke eigenschappen. Iedere vrouw en iedere man heeft daar een verschillende combinatie van, meestal met het accent op één van beiden. We zijn er inmiddels achter dat het voor het besturen van moderne organisaties absoluut noodzakelijk is, dat de raad van bestuur over voldoende vrouwelijke eigenschappen beschikt, omdat er niet alleen gejaagd moet worden, maar ook een gemeenschap bij elkaar gehouden moet worden.

Tot nu toe hebben ons nog niet afgevraagd hoe dat met toezicht houden zit. Te veel is de raad van toezicht nog een kopie het besturen, met een overwegends masculiene insteek. Het wordt tijd dat we dat omdraaien. Als toezicht houden in de eerste plaats vrouwelijke eigenschappen vraagt, aangevuld met mannelijke eigenschappen, dan zijn we nu met de samenstelling van raden van toezicht en raden van commissarissen op de verkeerde weg. Die bestaan immers nog steeds in meerderheid uit bestuurders, die elders op grond van hun mannelijke eigenschappen als bestuurder gekozen zijn. Ook profielen van raden van toezicht omvatten nog steeds meer masculiene dan feminiene competenties. Het gaat om kennis en (bestuurlijke) ervaring, dingen kunnen doen en niet om intuïtie, reflectie, overzicht, gevoel voor zwakke signalen etc. Een ‘Early Warning System’ om inzicht te krijgen in de risico’s in een masculiene oplossing voor een probleem, dat beter met vrouwelijke eigenschappen te lijf kan worden gegaan. Misschien is toezicht houden daarom wel zo moeilijk en slagen externe toezichthouders met zeer masculiene bestuurders aan de top (DNB, NMA, AFM, IGZ) er daarom niet in om goed toezicht te houden.

De spiegel van Venus ♀, die de toezichthouder aan de bestuurder voorhoudt, is een mooi symbool om aan te geven wat toezicht houden ♀ anders maakt dan besturen ♂.