VOC mentaliteit
Datum: 29-02-2008
VOC mentaliteit
Premier Balkenende refereert graag aan de VOC mentaliteit om aan te geven waar dit land naar toe moet. Hij bedoelt dan kennelijk positief; ondernemingsgeest, saamhorigheid, zorg voor elkaar. Ik heb een heel andere beeld van de VOC mentaliteit, zeker als je daar vanuit governance oogpunt naar kijkt. Paul Frentrop heeft in zijn dissertatie ‘Ondernemingen en hun aandeelhouders sinds de VOC; Corporate governance 1602 -2002’ boeiend hierover geschreven. Dat is niet de successtory waar JP de MP in gelooft. Ik zie meer parallellen met het faillissement van Enron.
De Verenigde Oost-Indische Compagnie werd in 1602 opgericht met geld van beleggers uit onder andere Amsterdam en Zeeland. Het was de eerste met aandeelhouders. Ook de besturing leek sterk op de huidige inrichting van beursgenoteerde ondernemingen. Er waren bewindvoerders, die de VOC bestuurden; dat noemen we nu raad van bestuur. Er was de ‘Heeren Seventien’ die geacht werd namens de beleggers toezicht te houden op de bewindvoerders. Dus een raad van commissarissen avant la lettre.
Al na twee jaar kwamen de beleggers in opstand. De VOC nam veel te grote risico’s en het rendement was te laag. De bewindvoerders waren niet bereid opening van zaken te geven. Er is jaren geprocedeerd om documenten boven tafel te krijgen, die er toen niet bleken te zijn. De bewindvoerders verrijkten zichzelf en luisterden niet naar hun ‘aandeelhouders’. De Heeren Seventien bleken niet bereid en in staat de bewindvoerders in het gareel te krijgen. Bovendien waren ze min of meer afhankelijk van de bewindvoerders.
De beleggers riepen de overheid te hulp, maar die bleef lang afzijdig en was in de tijd van de Zeven Provinciën niet sterk genoeg om in te grijpen. Net voor het te laat was greep de overheid in. Dat is volgens mij ook het enige verschil met Enron. Daar greep de overheid niet in.
Bij Enron ontving de raad van bestuur enorme bonussen. De winst werd kunstmatig, maar bleek uiteindelijk een verlies te zijn, waarin zelfs de werknemers hun pensioen verloren. Medewerkers werden opgeroepen vals informatie te geven. Toen het faillissement dreigde, gaf een accountant van Arthur Anderson opdracht om documenten te vernietigen (wat uiteindelijk het einde van Arthur Anderson als apart bedrijf betekende). Door de one tier board en door hun beloning waren de commissarissen niet onafhankelijk om in te grijpen.
De overheid greep pas in toen het te laat was. Het Enron schandaal leidde tot de Sarbanes-Oxley wet, die organisaties dwingt zich te verantwoorden. Of dat helpt is een ander verhaal.
Ik zie dus veel parallellen
– Grote en onverantwoorde risico’s
– Het niet verstrekken van informatie
– Bestuurders, die zich verrijken en de realiteit uit het oog verliezen
– Toezichthouders, die niet ingrijpen
– Onvoldoende rendement of verlies voor de beleggers
– Vernietigen van documenten.
De VOC mentaliteit is er dus een van list en bedrog. Bovendien zijn er grote risico’s genomen, die tot de sterfte van veel zeelui en het verlies van veel kapitaalgoederen (schepen) hebben geleid. Het gewone volk kon zo maar opgeofferd worden, dat was voor de bestuurders toch niet van belang.
Ik zie dus een heel andere VOC mentaliteit dan Balkenende. Eentje die er wel is in de huidige maatschappij, maar die nu niet bepaald tot voorbeeld strekt. Boeiend hoe je de geschiedenis zo verschillend kunt beoordelen.