WWW: Organiseren zonder centrale leiding?

Het maandmagazine M van NRC/Handelsblad ging deze keer geheel over het Internet. Het magazine omvat interessante bijdragen over de ontwikkeling van het world wide web, het gebruik, de kansen, de risico’s en de veranderingen die het in de samenleving teweeg brengt.
Het www functioneert zonder leiding of coördinatie. Er is geen centraal gezag. Er zijn geen gedetailleerde contracten. Er zijn geen functiebeschrijvingen of taakafbakening. Er zijn geen overheidsregels. Er is geen organogram te tekenen van het web. Zelfs als dat wel zou kunnen is het plaatje al weer verouderd voor je het klaar heb.
Voor politici, beleidsmakers, bestuurders van organisaties en organisatieadviseurs moet het net een afschrikwekkend voorbeeld zijn. Alle instrumenten en alle ontwerpcriteria die gebruikt worden om de maatschappij of een organisatie te structureren zijn er niet op het web. En toch functioneert het web en niet zon beetje ook. Wat afschuwelijk dat iets werkt zonder al die dingen waar we in geloven en waar ons bestaan op is gebouwd!

Of is het juist prachtig en kan je er veel van leren? Het net is –ondanks de schijnbare chaos- gebaseerd op een duidelijke besturingsfilosofie. Het Amerikaanse leger wilde in de vijftiger jaren een netwerk voor militaire communicatie dat niet door een atoombom platgegooid kon worden. Dus moest er geen centraal punt zijn maar een grillig netwerk, waarbij informatie via verschillende wegen zijn doel kan bereiken. De informatie wordt opgeknipt in stukjes, die apart verzonden worden en bij de ontvanger weer bij elkaar komen (packet switching heet dat).
Wetenschappers van CERN maakten het net toegankelijk voor iedereen door twee eenvoudige principes toe te voegen. Een: er is een communicatieprotocol voor het verzenden en ontvangen van informatie. Twee iedere computer heeft een uniek adres (IP adres) zodat de informatie ook op de juiste plek terecht kan komen. Met deze vier principes functioneert het www:
– Geen centraal punt, geen gezag, geen coördinatie.
– Een duidelijk communicatieprotocol zodat participanten (in dit geval computers) elkaar begrijpen.
– Een wirwar van verbindingen, waarmee gegarandeerd wordt dat informatie altijd beschikbaar en bereikbaar is.
– Een unieke identiteit voor iedere participant.

De interessante vraag is of deze principes ook bruikbaar zijn voor het functioneren van de maatschappij en/of organisaties. Die gedachte is natuurlijk niet nieuw. Tom Peters heeft in zijn boek ‘Thriving on chaos’ al een poging gedaan om uit te leggen dat een ‘fuzzy structure’ van organisaties kan helpen om resultaten te bereiken. Hij gaat wel uit van centraal gezag, want het is een handboek voor het management om de chaos van boven af op te leggen (!). We kennen experimenten met organisaties zonder leiding. Er zijn zogenaamde ‘netwerkorganisaties’. Er zijn netwerken van zelfstandigen. Toch zijn al die nieuwe vormen van organiseren niet zo succesvol als het web. Hoe komt het nu dat we de webprincipes in real live zo weinig toepassen?
Stof tot nadenken!