Leiderschap en opvolging

Datum:15-03-2010

Leiderschap en opvolging

Een van de kenmerken van goed leiderschap is, de manier waarop de leider zijn opvolging regelt. Meestal is dat een groot probleem. Lees bij voorbeeld ‘Kroonprinsenleed’ van Ed van Thijn.
In die opvolging toont Wouter Bos zich een groot leider. Hij heeft zijn opvolging zorgvuldig voorbereid, heeft goed nagedacht wie dat zou moeten zijn en met die persoon (Job Cohen) gesprekken gevoerd tot duidelijk was, dat deze bereid was op te volgen. Bos heeft dat in stilte gedaan, terwijl hij ondertussen geen enkele twijfel over zijn leiderschap liet bestaan. Daardoor waren er ook geen speculaties en raakten eventuele kroonprinsen niet beschadigd. Maar hij heeft wel gezorgd voor draagvlak binnen de partijtop, zodat Ploumen en Hamer de keuze onderschrijven en zich niet zelf opwerpen als opvolger.

Bij Agnes Kant en Jan Peter Balkenende zie je hoe het niet moet. Agnes Kant maakt het verlies van de partij bij de gemeenteraadsverkiezingen tot haar persoonlijke nederlaag. Ze vertrekt onmiddellijk, de partij in verwarring en zonder logische opvolger achterlatend. Ik begrijp en respecteer haar motieven, maar het getuigd mijns inziens niet van groot leiderschap, als je de organisatie die je leidt zo in verwarring achterlaat. Misschien is het ook wel een beetje inherent aan de partij, want ook Jan Marijnissen ging vrij onverwacht weg. Kant zei bij haar afscheid dat het bijna onmogelijk was Marijnissen op te volgen (zeker, omdat hij in de Kamer bleef). In een kleine partij met zo’n uitgesproken leider is misschien wel helemaal geen plaats voor een kroonprins en moet de opvolging wel bijna tumultueus verlopen.

Balkenende is het andere uiterste op de schaal. Zijn leiderschap is tanende en staat buiten de partij fors ter discussie. Toch houdt hij vast aan de macht en krijgt hij het partijbestuur (binnen een paar uur) zover dat ze hem opnieuw tot leider benoemen. Zijn oorspronkelijke kroonprins, Maxime Verhagen, is door de truc met de NAVO brief zo beschadigd, dat hij niet meer in aanmerking komt. En de jongere kroonprins, Camiel Eurlings verlaat het strijdtoneel binnen een week nadat blijkt dat Balkenende aan de macht blijft.
Balkenende is zo’n machthebber geworden, die alleen nog gelooft in zichzelf als leider en redder van CDA en Vaderland. En dat terwijl zijn prestaties op beide gebieden de laatste 12 jaar geen enkele bewijs geven van dat leiderschap. Maar een dergelijke leider is vaak zo machtig geworden, dat niemand hem meer tegenspreekt en dat het gezaghebbende orgaan (in dit geval het partijbestuur) in hem blijft geloven.

We zien hier dus binnen een week drie geheel verschillende handelswijzen van leiders rond hun opvolging:
1 De leider, die zijn opvolging zorgvuldig regisseert op een voor de organisatie goede manier. (Bos)
2 De leider, die op persoonlijke gronden haar keuze maakt en de organisatie in verwarring achterlaat (Kant)
3 De machthebber, die van geen wijken weet, ook al is hij zijn leiderschap kwijtgeraakt. (Balkenende)
Die handelswijzen komen niet alleen in de politiek voor, maar ook bij alle soorten organisaties. De derde handelswijze zien we heel vaak bij bestuurders die heel lang aan de macht zijn en de organisatie naar hun hand hebben gezet. Zij kunnen oprecht niet geloven dat de organisatie zonder hen kan, maar ze zijn tegelijk zo ijdel dat ze hopen dat die onmisbaarheid bewezen wordt. En ze doen er alles aan om dat een selffulfilling prophecy te maken. De wijze waarop Anton Dreesmann met Arie van der Zwan bij Vendex is omgegaan is daar een voorbeeld van. In extremum leidt dit tot dictators zoals Mugabe.
De tweede werkwijze komt voor bij teleurgestelde mensen als Agnes Kant, maar nog meer bij egocentrische bestuurders, die erg ambitieus zijn. Bestuurders, die om de paar jaar de organisatie verlaten, omdat ze ergens anders meer verdienen of meer carrière kunnen maken, zijn daar een voorbeeld van.
Het handelen van Wouter Bos, zoals genoemd onder 1, is zeldzaam in organisaties. De meeste leiders kunnen dat niet. Of ze doen het in schijn, waarbij ze als hun opvolger een kloon van zichzelf zoeken. Wouter Bos verdient wat mij betreft hulde voor het leiderschap dat hij heeft getoond rond zijn vertrek.