Macht en onmacht

Op onze (digitale) vrijdagontmoeting bespraken wij op voorstel van Elly van der Helm het artikel ‘Seven of Nine: onmacht voelt persoonlijk maar is niet individueel’ van Jaap van ’t Hek en Leike van Oss van december 2020. Zij onderscheiden individuele onmacht en systeemonmacht. Bij dat laatste is de onmacht van mensen in het systeem ingebouwd. In ons C3 gesprek kwam de belastingdienst als voorbeeld naar voren. Zowel de belastingbetaler als de belastingambtenaar zijn onmachtig gemaakt om iets aan de regels en aan ‘computer says no’ te veranderen. Dat is dus een bewuste keuze van de machtigen (in dit geval de politici) om vanuit wantrouwen burgers onmachtig te maken.

Wij bespraken hoe we onmacht in organisaties en in onze opdrachten tegenkomen en wat je daaraan kunt doen. Soms zie je onmacht in een organisatie en probeer je daar in je opdracht wat aan te doen. Soms ben je zelf als adviseur onmachtig, omdat de opdrachtgever niet naar je wil luisteren of je niet de ruimte geeft om te doen wat je nodig acht. Verschillende concrete voorbeelden passeerden de revue. Vaak hebben die te maken met een top-down benadering, zonder de werkvloer te betrekken en er naar te luisteren. Als de top roept ‘de verantwoordelijkheden zo laag mogelijk in de organisatie’ zonder de daarvoor noodzakelijke bevoegdheden ook zo laag in de organisatie te leggen, dan wordt (bewust of onbewust) onmacht geschapen. Als mensen overvraagd worden, kun je als manager of bestuurder niet volstaan met de constatering dat ze dan meer hulp moeten vragen. De werkers zijn onmachtig om die hulp te vragen, ze hebben er geen tijd voor en de hiërarchie belemmert ze om hulp te vragen.

Ook de neiging van de politiek en van bestuurders van organisaties om alles te willen regelen en alle uitzonderingen dicht te timmeren leidt tot onmacht van de werkers. Ulrich Oron heeft in een opdracht weleens tegen zijn opdrachtgever gezegd: ‘wat is er op tegen om het simpel te houden?’. Hij wacht nog op antwoord.

Bespreking van dit artikel gaf ons weer hulpmiddelen voor diagnostiek en de aanpak van veranderprocessen, maar ook taal om in onze eigen intervisie gesprekken te kijken waarom een opdracht moeizaam gaat.