TNO: slechte publieke governance?

Datum: 30-12-2008

TNO: slechte publieke governance?

Vanmorgen stond er een bizar bericht over TNO in de Volkskrant. Het ministerie van Defensie voert een rechtszaak tegen TNO over het salaris van een te benoemen lid van de raad van bestuur van TNO. Dat is een ex vice admiraal. Defensie weigert die ex militair voor te dragen voor benoeming omdat hij een te hoog salaris zou ontvangen. Omdat TNO weigert het salaris bij te stellen loopt er nu een rechtszaak. TNO en de minister van Defensie verschillen van mening of TNO een publieke organisatie is en dus of de raad van bestuur onder de Balkenende norm valt. Bovendien houdt de ex militair zijn defensiepensioen en zou hij dus ‘ruim € 300.000 aan gemeenschapsgeld opstrijken’. Dat vindt Defensie niet aanvaardbaar. Een Tweede Kamerlid van de PvdA loopt vooruit op de uitspraak van de rechter door te stellen dat militairen op hun achtenvijftigste met functioneel leeftijdsontslag gaan omdat ze ‘op’ zouden zijn en je je dus moet afvragen of ze zo’n zware baan nog wel aan kunnen. TNO vindt zichzelf een bedrijf dat 2/3 van zijn omzet uit de markt haalt, dus geen publieke taak heeft en dus niet onder de Balkenende norm valt.

Zo’n bericht intrigeert me en ik lees het een paar keer. Ik probeer het te begrijpen vanuit governance oogpunt en vanuit het overheidsbeleid. Ik snap er niks van. Als Defensie het recht van voordracht heeft voor een lid van de raad van bestuur, dan doe je toch gewoon geen voordracht als de persoon of de situatie je niet zint. Dan hoef je toch niet naar de rechter?
Als je een voordracht doet, heb je dan zeggenschap over het salaris van degene die je voordraagt, dat lijkt me niet logisch. Dat salaris wordt door de raad van toezicht bepaald en niet door de voordragende instantie.
Als TNO inderdaad een publiekrechtelijk orgaan is, dan heeft de overheid toch andere mogelijkheden om te beïnvloeden dan een rechtszaak. En als TNO niet publiek is, dan gaat de overheid helemaal niet over het salaris van de raad van bestuur.
Moet Defensie niet eens naar zijn leeftijdsbewust personeelsbeleid kijken als ze perfect fitte admiraals en generaals op hun 58ste met pensioen sturen, de leeftijd waarop bestuurders van grote ondernemingen gemiddeld de top bereiken? Is het dan niet logisch dat zo’n man dan een tweede goed betaalde carrière begint?

Ik vind het artikel zo intrigerend, dat ik het jaarverslag van TNO maar eens ben gaan lezen. Daarin staat (jaarverslag 2007 pagina 17 hoofdstuk Corporate Governance) dat TNO een bij wet ingesteld publiekrechtelijke rechtspersoon is met als kerntaak ’het dienstbaar maken van toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek aan het algemeen belang’. De raad van bestuur en de raad van toezicht en een speciale raad voor het Defensieonderzoek worden allen door De Kroon benoemd. Van de raad van toezicht worden de voorzitter en drie leden op voordracht van OCW benoemd (waarvan een op aanbeveling van de COR), drie op voordracht van EZ. De voorzitter en een lid van de raad van bestuur worden op voordracht van OCW benoemd en een lid op voordracht van Defensie. Hoe de voordracht voor de raad voor het defensieonderzoek plaatsvindt, kan ik op de site niet vinden.

In deze governancestructuur overheerst het beeld van een publiekrechtelijke organisatie, die geheel vanuit publieke governance is ingericht. Maar wat een rare dingen zitten er in. Het kan toch nooit zo zijn dat de overheid én voordraagt én benoemt. En het kan niet zo zijn dat zowel de raad van bestuur als de raad van toezicht op voordracht van de overheid door die overheid benoemd wordt. Waar heb je dan een raad van toezicht voor? Het is dan toch veel logischer om dezelfde lijn als bij de Universitaire Medische Centra te volgen, waar de overheid de raad van toezicht benoemt en de raad van toezicht de raad van bestuur benoemt en ontslaat. Nog los van de vraag of al die voordrachten nog wel van deze tijd zijn; ik vind van niet.
Een voordracht van partij A (OCW) op basis van een aanbeveling van partij B (de COR) is helemaal onzinnig. Een intern orgaan van TNO (COR) kan toch geen aanbeveling doen aan een externe partij (OCW). En wat als die partij de aanbeveling naast zich neerlegt?’
En wat raar dat EZ voordraagt voor de raad van toezicht en Defensie voor de raad van bestuur. Als je al voordrachtsrecht hebt, waarom dan verschillend voor deze twee gremia?
Hoe moeten raad van bestuur en raad van toezicht handelen in het belang van TNO als ze vanuit verschillende kanten worden voorgedragen. En hoe wordt een spanning tussen het belang van EZ en van Defensie opgelost als beide ministeries verschillende invloed hebben.
De raad van toezicht van TNO bestaat niet uit de eerste de besten, mensen die ook wel iets van governance weten (Leemhuis Stout, Koopmans, Veldhuis). Ik snap niet dat die kunnen werken in zo’n kromme governance constructie.

Het wordt nog gekker als je naar de omzet van TNO kijkt. TNO zette in 2007 geconsolideerd 579 miljoen om, waarvan 196 miljoen (1/3) verkregen wordt voor projecten voor de overheid en 2/3 via contractresearch voor andere partijen. Een –bij wet ingesteld- publiekrechtelijk orgaan, waarvan de overheid de governance volledig bepaalt, werkt dus voor 2/3 voor de private markt. Geen wonder dat dan de spanning ontstaat, waarover de rechtszaak gaat. Wordt het geen tijd TNO op te splitsen in een publiek en een privaat deel. We hebben hier duidelijk te maken met zo’n ‘monsterlijke hybride’ waartegen Jane Jacobs (1992) zich in haar boek Systems of Survival; A dialogue on the moral foundations of commerce and politics zo tegen verzet.

Volgens mij wordt het tijd om de hele positie van TNO eens tegen het licht te houden in plaats van te strijden over het salaris van een van de topmensen.

Naschrift: NRC/Handelsblad van 30 december berichtte dat de kort geding rechter het ministerie van Defensie in het ongelijk heeft gesteld. Een woordvoerder van Defensie zegt ‘De rechter kan de Kroon natuurlijk niet dwingen om iemand wel of niet te benoemen. Maar de rechter zegt wel dat we ons huiswerk beter moeten doen, omdat het nu niet goed was’. Dat is bijna onbehoorlijk bestuur. Van de overheid mag je toch verwachten dat ze haar huiswerk van te voren goed doet en niet pas als de rechter het zegt. Ook je huiswerk goed doen is goed governance.