Wanneer wordt de paus vermoord?

Datum: 28-12-2014

Wanneer wordt de paus vermoord?

Vorige week gebeurde er iets heel interessants in het Vaticaan. Paus Franciscus gebruikte zijn Kersttoespraak voor de kardinalen om hen fors de mantel uit te vegen en te wijzen op 15 slechte eigenschappen die, vooral in de curie, overheersen. Dat is ongebruikelijk en het werd door de aanwezigen ook niet met gejuich ontvangen. De interessante vraag is nu of Franciscus de gelegenheid krijgt om veranderingen door te voeren. Het negatieve rapport over de curie lag er al bij Benedictus XVI, maar die koos ervoor om af te treden in plaats van op te treden. Wel begrijpelijk want als kardinaal Joseph Ratzinger had hij een groot deel van zijn leven deel uitgemaakt van de elite, waar nu kritiek op is. Jorge Mario Bergolio (paus Franciscus) is een relatieve nieuwkomer in Rome en dus (nog) niet besmet met de gewoontes van de elite. Hij is nu bijna twee jaar paus, dus als hij misstanden aan de kaak wil stellen en aanpakken, moet hij het nu doen. Hij heeft al een paar kardinalen vervangen en nieuw bloed aangetrokken. Zo bezien komt deze Kersttoespraak niet onverwacht, alhoewel de heftigheid ervan menigeen verbaast.

Het is aardig om de situatie in het Vaticaan eens vanuit een paar governance-invalshoeken te bezien.

Multinational
De Rooms-Katholieke kerk is de oudste en vermoedelijk een van de rijkste multinationals ter wereld. Ze is in de vierde eeuw met forse staatssteun opgericht (doordat Constantijn de Grote het christendom tot algemene=katholieke godsdienst uitriep) en sindsdien een sterk hiërarchische organisatie met het hoofdkantoor in een eigen staatje met grote fiscale voordelen. De multinational is weinig transparant en legt (althans op aarde) geen verantwoording af. Of zij een one-tier board of two-tier board heeft, blijft wat duister. Formeel is het bedrijf naar Angelsaksische stijl ‘rule-based’, maar het heeft een ruime traditie (zoals aflaten) om pragmatisch met de regels om te gaan.

Old boys network
Het Rooms-Katholieke bedrijf is letterlijk een old boys network. Er is geen glazen plafond maar een stenen muur, want vrouwen worden niet tot het priesterambt toegelaten. Het hele management van de multinational bestaat uit mannen. Omdat het tijd kost om machtig te worden, zitten er in de top alleen oude mannen. Om zeker te zijn dat de hoogste baas een man is, wordt de paus voor zijn benoeming daar zelfs op getest (Testiculos habet et bene pendentes), zegt men.
Een discussie over een quotum voor vrouwen wordt bij deze organisatie niet gevoerd.

De ondeugden van de kardinalen
Ik schrijf de laatste tijd regelmatig over de zeven hoofdzonden als kijkrichting voor governance en over de vraag of de vier kardinale deugden helpen om tot goede governance te komen. Paus Franciscus heeft het niet over de kardinale deugden, maar komt tot 15 ondeugden van de kardinalen in de curie.: onsterfelijk en immuun voelen, excessief werken, mentale en spirituele verstening, excessieve planning, niet samenwerken, vergeten waarvoor je het doet (spirituele alzheimer), rivaliteit en verwaandheid, existentiële schizofrenie, geklets en geroddel, vergoddelijking van de bazen, onverschilligheid ten opzichte van anderen, begrafenisgezichten, stapelen van problemen, gesloten groep, wereldse winst en exhibitionisme.

De ceo als klokkenluider
Voor veel organisaties zijn dit soort lijstjes te maken van zaken, die niet deugen. Denk bijvoorbeeld aan de NZa. Bijzonder is dat het geen laaggeplaatste is die als klokkenluider optreedt, maar de (op een na) hoogste in de hiërarchie, de paus zelf, de ceo van het bedrijf Rooms-Katholieke kerk. Dat gebeurt zelden en is niet altijd succesvol. Met een ceo, die wil veranderen, kan het op drie manieren aflopen.
1 Hij moet onverrichter zake te vroeg vertrekken, wegens ‘verschil van inzicht in het te voeren beleid’.
2 Hij doet wel pogingen, maar wordt effectief tegengewerkt.
3 Hij krijgt de macht, de tijd en het uithoudingsvermogen om daadwerkelijk zaken te veranderen.

De kans dat voor paus Franciscus de laatste optie geldt, lijkt me klein. Hij zal in ieder geval fors tegengewerkt worden (2), maar ik sluit niet uit dat hij voortijdig moet vertrekken (1). Onvrijwillig aftreden van een paus is niet gebruikelijk. Pauzen, die te veel willen veranderen (Johannes XXIII, Johannes Paulus I), sterven vaak onverwacht waarbij tenminste de schijn van moord niet weggenomen kon worden. Dat roept de vraag uit de titel van deze blog op ‘Wanneer wordt paus Franciscus vermoord?.