Een toezichthouder is tegen het besluit. Wat nu?

Datum: 28-01-2019

Een toezichthouder is tegen het besluit. Wat nu?

In de periode van tweemaal vier jaar zal het iedere toezichthouder wel een keer overkomen. Je bent tegen een besluit, waar je collegae in de RvT/RvC voor zijn. Dat kan een besluit van de RvT/RvC zelf zijn over de werkgeversrol t.o.v. de bestuurders. Maar het kan ook een besluit van de RvB zijn, dat goedkeuring van de RvT/RvC behoeft. Denk aan een niet sluitende begroting, een investering in vastgoed, samenwerking of fusie met anderen of een forse reorganisatie.

De formele documenten voorzien in de procedures voor de besluitvorming van het toezichthoudend orgaan. In de statuten staat welke besluiten met gewone meerderheid in de raad genomen worden en welke met tweederde meerderheid. Ook is geregeld wat er moet gebeuren als er onvoldoende leden van de RvT/RvC aanwezig zijn. Meestal staat er ook in dat bij het staken van de stemmen een zakelijk voorstel opnieuw geagendeerd wordt en dat bij stemming over personen het voorstel verworpen is. Daarnaast hebben veel toezichthoudende organen een oneven aantal leden, zodat de stemmen in principe niet kunnen staken.
Het toezichthoudend orgaan kan dus altijd tot een besluit komen. Dat gebeurt overigens meestal zonder dat er formeel gestemd wordt.

Maar wat nu als jij tegen dat besluit bent? Het begint natuurlijk aan het begin van de besluitvorming met overredingskracht om te proberen je collega-toezichthouders (en de RvB) ervan te overtuigen dat het geen goed besluit is. Daar hoort bij dat de raad en vooral de voorzitter zich ervan bewust is dat er verschillend gedacht wordt en dat er dus tijd genomen moet worden om te proberen het eens te worden. Een besluit, waar de RvT/RvC niet unaniem over is, vraagt zorgvuldige bespreking, bij voorkeur in meerdere termijnen/vergaderingen. Het is heel slecht om iets dan onder tijdsdruk door te drukken. Het is ook meestal niet nodig, want bij veel besluiten wordt onnodige haast gecreëerd.
Naast het inbrengen van argumenten en het stellen van vragen, kan een beetje lobbywerk in de richting van je afzonderlijke toezicht-collegae ook geen kwaad. Misschien helpen die acties en de bereidheid van de voorzitter om zorgvuldig te zijn zodanig dat het besluit niet of anders genomen wordt.

Als de meerderheid van de raad het wel een goed besluit vindt en het besluit neemt, dan sta je alleen en word je overruled. Wat kun of wil je dan doen?
Ik zie vaak dat de toezichthouder dan eist dat expliciet in de notulen wordt vastgelegd dat hij/zij tegen het besluit is en waarom. Jammer, maar dat heeft geen enkele andere betekenis dan voor je eigen gemoedsrust. De RvT/RvC neemt als orgaan besluiten. Ook degene, die tegen was, is gehouden aan dat besluit en moet eraan meewerken. Mocht de raad ooit aansprakelijk gesteld worden voor dit besluit, dan wordt ook de tegenstemmer aansprakelijk gesteld. Want hij/zij is immers onderdeel van het collectief (gebleven) en draagt daarmee verantwoordelijkheid voor het besluit.

Je tegenstem laten notuleren heeft dus geen juridische betekenis. Je kunt maar twee dingen doen:
1. Aanblijven als toezichthouder en accepteren dat je volledig medeverantwoordelijk bent voor het besluit waar je tegen bent.
2. Aftreden als toezichthouder.
De keuze, die je daarin maakt zal afhangen van de ernst van het besluit waar je tegen bent. Als er meerdere wegen naar Rome leiden en jij had graag een andere weg gezien, dan kun je leven met het besluit en aanblijven. Als het besluit heel principieel en strategisch is, dan ligt aftreden meer voor de hand. Bij voorbeeld als er een bestuurder wordt benoemd, waar jij geen enkel vertrouwen in hebt en waarvan je vreest dat hij de organisatie naar de ratsmodee zal helpen. Dan kun je geen toezicht houden op die bestuurder en is er geen andere mogelijkheid dan aftreden.

Maar hoe treed je dan af? Doe je dat direct in de vergadering, waarin het besluit genomen wordt? Dat is niet zo verstandig, omdat op dat moment de emotie kan overheersen. Wellicht is het beter er eerst over na te denken en dan kort na de vergadering af te treden. Wel kort erna, want anders is het niet geloofwaardig. Als je het besluit hebt genomen, is het verstandig om eerst met de voorzitter contact te hebben. Maar zorg wel dat je al je collegae-toezichthouders en de bestuurders zelf informeert en dat niet aan de voorzitter overlaat. Voor je het weet zijn er allerlei misverstanden en rancunes. Als je het op kunt brengen, kun je het beste naar het begin van de volgende RvT/RvC vergadering gaan, daar je besluit uitleggen en dan vertrekken. Het aftreden van een lid is altijd een pijnlijk moment, ook voor de achterblijvers. Het voelt toch als een soort falen van het team.

En nog pregnantere vraag is of, en zo ja, wie je informeert over je aftreden. Vertrek je met stille trom of vind je het verkeerde besluit zo fundamenteel dat je er kond van wilt doen. Frans Swarttouw heeft indertijd direct de publiciteit gezocht nadat hij bij Fokker was afgetreden, omdat hij tegen de verkoop aan DASA was (en gelijk heeft gekregen). Frans Cremers trad af bij Fugro en zocht pas een jaar later de publiciteit, nadat het probleem waarvoor hij was afgetreden (belangenvermenging van de president-commissaris en de bestuurders) was opgelost. In dat jaar heeft hij in stilte langs de zijlijn grote invloed uitgeoefend. De meeste toezichthouders kiezen ervoor in stilte te vertrekken, omdat ze vrezen anders de organisatie schade te doen. Dat kan, maar of het bij een ernstig en vooral ethisch probleem verstandig is, valt te bezien. Wat in ieder geval niet kan, is in stilte aftreden en dan later, als het probleem manifest wordt, in de pers roepen dat je het altijd al gezegd hebt. Dat deed een afgetreden toezichthouder bij de ernstige kwaliteitsproblemen bij het VUMC in 2012. Toen was de -terechte- reactie van de IGZ, dat ze dat graag eerder hadden geweten.
Ik denk dat openheid in veel gevallen te prefereren is boven stilte. Als je op voordracht van de medezeggenschap in de raad zit, zul je hen zeker moeten infomeren. Dat geldt ook voor de IGJ als er een ernstig kwaliteitsprobleem is. Of je de media moet opzoeken, is een andere afweging.

Al met al kom je als toezichthouder voor heel wat dilemma’s te staan als je tegen een besluit van de RvT/RvC stemt. Laat je dat vooral niet weerhouden om integer je eigen standpunt vol te houden. Veel missers komen juist voort uit te grote meegaandheid van de toezichthouders. Denk alleen maar aan Vestia en ROC Leiden.
Juist daarom leek het mij goed om de dilemma’s van een toezichthouder die tegen een besluit is, eens op een rijtje te zetten.