Innovatie in het ziekenhuis: Zorg op het Bord

Joke Twigt in gesprek met Kathy van Veerdegem

Vraag iemand naar zijn verblijf in het ziekenhuis en een van de eerste details die u hoort, is die over het eten. Smakeloos, liefdeloos om over de presentatie maar te zwijgen. Logisch? Een ziekenhuis is immers geen hotel, medische kwaliteit leveren is de primaire dienstverlening. Dat het anders kan, bewijst het project ‘Zorg op het Bord’ van het Amsterdam UMC. Het verhaal van een persoonlijke missie voor het verhogen van het welzijn van de patiënt.

Een zorginstelling voor ouderen die aandacht besteedt aan de keuken is vanzelfsprekend. Daar is sprake van een wooneenheid en verblijven mensen langdurig. Vanuit de kleinschaligheid van dit type zorgverlening en veelvuldig contact tussen bewoners en zorgpersoneel kan flexibel ingespeeld worden op vragen en wensen. Maatwerk bij voedingsproblematiek en het creëren van gezelligheid aan tafel stimuleert eten en drinken. In een ziekenhuis kom je niet om gezellig te tafelen. Wat kan een ziekenhuis doen om de kwaliteit van het eten te verbeteren?

Eigen ziekenhuiskeuken

Amsterdam Universitair Medische Centra bundelt de krachten van twee academische ziekenhuizen in Amsterdam: het Academische Medisch Centrum (AMC) en het VU medisch centrum (VUmc). Waar de meeste ziekenhuizen hun voedingstak hebben uitbesteed aan een cateraar, geldt dit niet voor het VUmc. Het bijzondere aan dit ziekenhuis is dat zij een eigen keuken hebben.

Tot 2017 maakte dit feitelijk geen verschil. Mede als gevolg van bezuinigingen deden de koks al jarenlang hetzelfde en was het resultaat kwalitatief niet het beste. Geld was steeds meer een rol gaan spelen, voeding moest zo weinig mogelijk kosten en dan is kwaliteit ondergeschikt. Maar het prijskaartje is hoog, want ongezonde voeding heeft effect op het herstel van de patiënt. Het is nog niet wetenschappelijk bewezen, maar ervaringen wijzen erop dat goede voeding de gezondheid verbetert, medicijngebruik verlaagt en daarmee risico’s op andere aandoeningen vermindert. Als voeding anders benaderd wordt en niet de sluitpost van de te leveren zorg is, draagt dit bij aan een efficiënte inzet van de middelen en kan op termijn zelfs winst opleveren.

Inspiratiekeuken

Dat besef is doorgedrongen tot de Raad van Bestuur van het VUmc. Zij hebben groen licht gegeven voor een innovatief concept: Zorg op het Bord. Het concept stoelt op twee gedachten: directe verbetering van de voedselkwaliteit aan het bed én thuisopvolging voor de patiënt. Daarmee wordt preventief ingezet op verminderen van de zorgbehoefte. En is het een unieke kans voor het ziekenhuis om de effecten van voeding te meten en te onderzoeken bij verschillende patiënten en verschillende ziekten.

Veel patiënten krijgen vanwege hun ziekte te maken met smaakverandering. Hierdoor hebben zij vaak verminderde eetlust en kan gewichtsverlies optreden. Door eten aan te passen aan wat zij nog wel proeven, kunnen zij toch smaakvol eten. Dit wordt smaaksturing genoemd. De koks zijn hier inmiddels in opgeleid. Maar de gemiddelde patiënt ligt te kort in het ziekenhuis om deze smaaksturing ten volle te benutten. Daarom is de gedachte ontstaan een inspiratiekeuken te maken waarin patiënten, vrienden en familie workshops kunnen volgen om te leren hoe zij zelf smaaksturing kunnen toepassen. Ook wordt bijvoorbeeld geleerd hoe eiwitrijke voeding bereid kan worden als alternatief voor de eiwit-verrijkte drinkvoeding. Want deze drinkvoeding is niet bepaald smakelijk en wordt al gauw niet meer ingenomen. Terwijl deze eiwitten wel essentieel onderdeel zijn voor herstel van de patiënt.

De tips en adviezen voor smaaksturing en eiwitrijk voedsel worden ondersteund door folders en Youtube filmpjes. Zo kan de patiënt zelf aan de slag en krijgt de patiënt regie over welke effecten voeding heeft in relatie tot zijn gezondheid en omstandigheden. De inspiratiekeuken is niet alleen bedoeld voor de patiënt. Ook artsen worden uitgenodigd inspiratie op te doen. Want studenten geneeskunde krijgen in hun opleiding (te) beperkt onderricht over voeding. Dus moeten ook artsen bijleren over de helende effecten van voeding. En de koks? Zij zijn weer trots op hun vak, het gaat weer over koken!

De voorbereidingen zijn in volle gang om het concept per augustus 2022 in te voeren. De keuken wordt verbouwd en krijgt de meest moderne apparatuur. Er komen straks zes eetmomenten met kleinere porties per dag en er kan à la carte gegeten worden: patiënten kunnen zelf hun maaltijd samenstellen op basis van een menu.

Samen gastvrij

In de toekomst zullen er meer kleinere, gespecialiseerdere ziekenhuizen zijn. Ook is een verschuiving naar thuiszorg ingezet. Daar sorteert de innovatieve keuken op voor door het stimuleren van eigen regie met betrekking tot voeding. Die eigen regie ervaart de patiënt nu nog onvoldoende als deze het ziekenhuis betreedt. Zeker als patiënten te maken hebben met verschillende specialisten ervaren zij een nummer te zijn en geen mens. Oprechte aandacht krijgen en gezien worden kan verbeterd worden. Want als een patiënt de verkeerde lift neemt en gefrustreerd bij de arts aankomt, registreert hij niet goed meer wat de arts vertelt. Naast ‘Zorg op het Bord’ werkt het Amsterdam UMC ook aan het project ‘Samen Gastvrij’. Dit project is bedoeld om de patiënt en diens verwanten begeleiding te bieden vanaf het moment van binnenkomst in het ziekenhuis en alle keren daarna. Dat vraagt niet alleen aandacht van begeleidend personeel, maar ook van zorgverleners. De toekomst van zorg ligt in meer generalistische artsen en verpleegkundigen die de zorg coördineren en zo het gezicht worden van de zorg. En daarmee zelf ook gezien worden.

In het bedrijfsleven wordt vaak gesproken over de ‘klantreis’: welke stappen doorloopt jouw klant om tot de koop van jouw product te komen en hoe kan je deze reis/stappen positief beïnvloeden. De reis van een patiënt in een ziekenhuis heeft weliswaar een ander resultaat maar kent veel stappen, vragen en onzekerheden. Juist een ziekenhuis heeft er belang bij als deze reiziger kwaliteit van contact ervaart in de onbekende situatie waarin hij zich bevindt.

Door te weten wat patiënten meemaken, wat zij daarbij voelen en waar zij op verschillende momenten behoefte aan hebben, speelt het Amsterdam UMC met deze projecten ook in op wat psychosomatiek wordt genoemd: de invloed van de psyche op de lichamelijk toestand. En zo maakt het Amsterdam UMC de zorg weer een beetje menselijker.