Mythes bepalen de maatschappij
Datum: 23-04-2018
Mythes bepalen de maatschappij
Het C3 thema voor 2018/2019 is ‘Mensen, Machines en Mythes’, passend in onze traditie van een drie-eenheid, in dit geval M3. We beogen met het thema te verkennen wat er rond de cliënt en de professional in de zorg zal veranderen (mensen) en wat de invloed van digitalisering en robotisering op de zorg zal zijn (machines). Mythes spelen in de zorg -en in andere sectoren- een grote rol. Ze bepalen vaak het beleid, waarbij in de uitvoering groepen mensen over het hoofd worden gezien, die niet aan de mythe voldoen.
De zelfredzame mens is zo’n mythe, bedacht door beleidsmakers die meestal blank, gezond, hoogopgeleid zijn en over voldoende geld beschikken. Maar volgens De Algemene Rekenkamer zijn 2,5 miljoen Nederlandse burgers (functioneel) analfabeet. Zij begrijpen dus geen enkel formulier of brief en kunnen die niet beantwoorden. Nog veel meer mensen kunnen zich niet redden in de digitale wereld. De WWR noemt dat ‘denkvermogen’. Het ‘doenvermogen’ van mensen om te handelen is nog minder aanwezig, ook bij hoogopgeleiden, die bijvoorbeeld ziek zijn, hun baan verliezen of in scheiding liggen. Volgens de WRR verkeert bijna de helft van de bevolking af en toe in situaties, waarin de burger niet zelfredzaam is. Toch wordt alle beleid, ook voor de kwetsbaren in de samenleving, nog steeds gebaseerd op de mythe van de zelfredzame burger. De WRR doet aanbevelingen om dat anders te doen. Het kabinet suggereert die aanbevelingen over te nemen, maar legt de verantwoordelijkheid daarvoor bij de uitvoerders en niet bij zichzelf. Daarmee houden ze een andere mythe in stand, namelijk dat beleid en uitvoering van elkaar te scheiden zijn.
Mythes spelen dus een belangrijke rol in de maatschappij. Is dat nuttig of contraproductief? Daarover hebben collegae Elsbeth Reitsma, Eveline Kroezen en ik afgelopen vrijdag nagedacht, in combinatie met de vraag wat mythes voor onze adviespraktijk betekenen. Natuurlijk hebben we niet het finale antwoord gevonden, maar onze brainstorm gaf wel de nodige inzichten. Mythes zijn aan de ene kant nodig voor de mens om het leven leefbaar te houden. Ze vergroten de hanteerbaarheid van het leven door het minder complex te maken. In die zin zijn mythes ook een soort ‘coping strategy’. Vaak bevatten mythes ook wijze levenslessen, zoals de Griekse mythen die nog steeds actueel zijn.
Aan de andere kant zijn mythes contraproductief als ze je belemmeren om de werkelijkheid buiten de mythe te zien en geen oog hebt voor de schadelijke gevolgen buiten het handelen vanuit de mythe. De mythe van de zelfredzame burger is daar een voorbeeld van. Een ander mooi voorbeeld is het twistgesprek dat in september 2017 in de Volkskrant verscheen tussen de wethouders van sociale zaken van Amsterdam (SP) en Rotterdam (Leefbaar Rotterdam). Ze gaan alle twee uit van hun eigen mythe, zorgen voor de kwetsbare mens versus een harde aanpak om luie mensen aan het werk te krijgen. Ze worden het niet eens. Volgens mij komt dat omdat ze alle twee uitgaan van een eigen mythe en mensbeeld. Waarschijnlijk hebben ze alle twee gelijk en zijn er kwetsbare mensen met een uitkering, die vooral geholpen moeten worden aan de ene kant (Vliegenthart SP, Amsterdam) en klaplopers, die een schop onder hun kont meten hebben aan de andere kant (Struijvenberg, Leefbaar, Rotterdam). Zo zie je hoe een mythe je gezichtsveld kan beperken en hoe je de effectiviteit van je handelen binnen de mythe meet en niet daarbuiten.
Mythes helpen dus om het leven hanteerbaar te houden. Daarom zijn beide wethouders zeer tevreden over hun eigen aanpak. Maar ze belemmeren ook het zicht op wat buiten de mythe niet werkt. Voor ons reden genoeg om verder na te denken over de invloed van mythes op de gezondheidszorg. En waarschijnlijk ook op het adviesvak.